Bańska Niżna to malownicza wieś położona w gminie Szaflary, w województwie małopolskim. Leży na Kotlinie Nowotarskiej, przy północnych obrzeżach Pogórza Gubałowskiego, po wschodniej stronie rzeki Biały Dunajec. Przez miejscowość przepływają potoki Mały Rogoźnik i Potok za Groniem, a jej strategiczne położenie podkreśla droga krajowa nr 47 (zakopianka) oraz przystanek kolejowy Bańska Niżna.
Wieś składa się z kilku przysiółków, m.in. Topory, Warwasy, Brzyzek, Za Potokiem, Kantorówka, Migle czy Hodówka. Liczba mieszkańców wynosi nieco ponad 1200 osób. Zdecydowana większość z nich identyfikuje się z kulturą góralską Podhala – wciąż żywa jest gwara, muzyka, taniec i tradycyjny strój.
Początki osadnictwa
Pierwsze wzmianki o miejscowości pojawiają się w dokumentach kościelnych z 1611 roku, choć jej początki sięgają drugiej połowy XVI wieku. Nazwa „Bańska” może wywodzić się od słowa „bania” – oznaczającego szyb lub kopalnię. Początkowo traktowana była jako część Szaflar, a w XIX wieku znalazła się w dobrach rodziny Uznańskich.
Przez stulecia mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa i pasterstwa, charakterystycznego dla Podhala.
Rozwój religijny
Przez wiele lat wierni uczęszczali do kościoła w Szaflarach. Dopiero w latach 70. XX wieku powstała pierwsza kaplica, początkowo ukrywana pod postacią budynku gospodarczego. W 1987 roku została rozbudowana do murowanego kościoła pw. Miłosierdzia Bożego.
Rok później świątynię dotknął pożar, jednak mieszkańcy odbudowali ją w ciągu tygodnia. W tym samym roku wmurowano kamień węgielny poświęcony przez Jana Pawła II. Budowę zakończono w 1990 roku, a kościół stał się centrum życia religijnego i społecznego.
Energia geotermalna – przełom na skalę kraju
Najważniejszym wydarzeniem we współczesnej historii wsi było odkrycie zasobów geotermalnych. W latach 80. prowadzono tu poszukiwania ropy naftowej, jednak zamiast niej natrafiono na gorące źródła o temperaturze 82–86 °C i bardzo dużej wydajności.
W 1993 roku podłączono pierwsze domy do sieci ciepłowniczej, a do 1995 roku większość zabudowań wsi korzystała już z ogrzewania geotermalnego. Bańska Niżna stała się tym samym pierwszą w Polsce miejscowością ogrzewaną w ten sposób, co przyniosło jej ogólnokrajową rozpoznawalność.
Obecnie na terenie Bańskiej Niżnej, wykonano najgłębszy odwiert geotermalny na świecie – Bańska PGP-4. Osiągnął on 6103 metry głębokości, przewyższając dotychczasowe rekordy z Chin (5200 m) i Islandii (4659 m). Na poziomie 5 km stwierdzono temperaturę wód rzędu 120 °C, co potwierdza ogromny potencjał energetyczny Podhala. Choć odwiert nie osiągnął planowanych 7 km z powodu trudności technicznych, już dziś stanowi unikalne osiągnięcie w skali międzynarodowej.
Tożsamość i współczesność
Bańska Niżna to wieś, w której harmonijnie łączy się tradycja z nowoczesnością. Mieszkańcy kultywują folklor podhalański, a jednocześnie jako pierwsi w Polsce wykorzystali energię geotermalną w codziennym życiu.
Dzięki połączeniu dziedzictwa kulturowego z innowacyjnymi rozwiązaniami energetycznymi, Bańska Niżna pozostaje wyjątkowym miejscem na mapie Podhala i całej Polski.
Sołtys wsi Bańska Niżna – Jan Stopka
+48 664 991 913
jstopka@soltys.szaflary.pl